Το άστρο των φετινών Χριστουγέννων

«Την άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη - ποιὸς δεν το ξέρει; -
των Μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα λάμπει τ’ αστέρι.
Κι’ όποιος το βρει μέσ’ στ’ άλλα αστέρια ανάμεσα και δεν το χάσει
σε μιὰ άλλη Βηθλεέμ ακολουθώντας το μπορεί να φτάσει»

Γεώργιος Δροσίνης

Κάτι υπέροχο συνέβη στη μικρή πόλη της Βηθλεέμ εκείνο το βράδυ, και το γεγονός αυτό ήταν πολύ πιο σπουδαίο απ' οτιδήποτε και αν γινόταν στον ουρανό. Γιατί όταν ο Ήλιος ανέτειλε το άλλο πρωινό, την πρώτη εκείνη μέρα των Χριστουγέννων, ανέτειλε πάνω από έναν κόσμο που ποτέ πια δεν θα μπορούσε να είναι ο ίδιος. Μετέωρο, κομήτης, σουπερνόβα; Τι ήταν το Άστρο των Χριστουγέννων;

Απαντήσεις σε ερωτήσεις που έθεσαν μαθητές και μαθήτριες της Στ’ Δημοτικού των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα, δίνει η Φιόρη –Αναστασία Μεταλληνού, αστροφυσικός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

-Ποιο είναι το πιο εντυπωσιακό φαινόμενο που μπορούμε να παρατηρήσουμε φέτος στον Χριστουγεννιάτικο ουρανό;

Αυτό τον Δεκέμβρη παρατηρούμε τους δύο γίγαντες πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος Δία και Κρόνο να φαίνονται σε πολύ κοντινές θέσεις στον ουρανό. Κάθε βραδιά φαίνεται να πλησιάζουν όλο και περισσότερο, μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου όπου θα έχουν έρθει τόσο κοντά, ώστε να τους βλέπουμε σαν ένα ουράνιο σώμα. Το φαινόμενο αυτό το ονομάζουμε σύνοδο πλανητών.

-Μπορούμε να παρατηρήσουμε τους πλανήτες χωρίς τηλεσκόπιο;

Φυσικά! Απόψε το βράδυ κιόλας αν ο καιρός δεν είναι συννεφιασμένος, κοιτάξτε προς τον δυτικό ορίζοντα, μόλις έχει σκοτεινιάσει. Θα διακρίνετε, με γυμνό μάτι, δύο λαμπερά ουράνια σώματα, αρκετά κοντά το ένα στο άλλο. Το λαμπερότερο είναι ο πλανήτης Δίας και το λιγότερο λαμπερό ο Κρόνος. Αν επαναλάβετε την παρατήρηση κάθε βραδιά έως την Δευτέρα 21/12 θα διαπιστώσετε ότι η μεταξύ τους απόσταση όλο και θα μικραίνει, μέχρι να «συναντηθούν». Μπορείτε ακόμα να δείτε και τον πλανήτη Άρη στον βραδινό ουρανό. Βρίσκεται πιο ψηλά από τους Δία και Κρόνο. Θα τον ξεχωρίσετε από την λαμπρότητά του και το κοκκινωπό του χρώμα. 

-Γιατί και πόσο συχνά πραγματοποιούνται σύνοδοι πλανητών;

Η Γη, η Σελήνη και οι υπόλοιποι πλανήτες κινούνται γύρω από τον Ήλιο σχεδόν στο ίδιο επίπεδο, το οποίο ονομάζουμε εκλειπτική. Για το λόγο αυτό φαίνονται κάποιες φορές να «συναντιούνται» στον ουρανό.  Ενώ η Γη μας, ολοκληρώνει μια περιφορά γύρω από τον Ήλιο σε ένα χρόνο, οι πιο απομακρυσμένοι πλανήτες χρειάζονται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα: Ο Δίας χρειάζεται 12 χρόνια για μια περιστροφή γύρω από τον Ήλιο και ο Κρόνος, που βρίσκεται ακόμα πιο μακριά, 30 χρόνια. Κάθε 20 χρόνια συμβαίνει ο Δίας και ο Κρόνος να βρίσκονται σε τέτοια σημεία της τροχιάς τους, ώστε να τους βλέπουμε σε κοντινές θέσεις στο ουρανό, σαν να «συναντιούνται». Οι επόμενες σύνοδοι Δία και Κρόνου θα πραγματοποιηθούν το 2040 και το 2060. Άλλοι πλανήτες που βρίσκονται πιο κοντά στον Ήλιο και περιστρέφονται πιο γρήγορα γύρω από αυτόν έρχονται σε σύνοδο πιο συχνά. 

-Σχετίζεται το «αστέρι» των Χριστουγέννων με κάποια σύνοδο πλανητών;

Οι αστρονόμοι έχουν ήδη εξετάσει τις πιθανές ερμηνείες για το τι θα μπορούσε να ήταν το ουράνιο σώμα που παρατήρησαν οι μάγοι και ταξίδεψαν προς την Βηθλεέμ για να προσκυνήσουν τον νεογέννητο Ιησού. Ήδη ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ ασχολήθηκε με το ζήτημα από τον 17ο αι. μ.Χ., όπου και έζησε. Η μέχρι σήμερα έρευνα καταλήγει ότι το «αστέρι της Βηθλεέμ» θα πρέπει να ήταν σύνοδος πλανητών που πραγματοποιήθηκε στον ουρανό κατά την περίοδο της γέννησης του Ιησού. Να σημειώσουμε ότι οι ιστορικοί χρονολογούν την γέννηση του Ιησού στο διάστημα 7π.Χ. με 2 π.Χ. Το χρονικό αυτό εύρος οφείλεται στο ότι οι ιστορικές πηγές και τα κείμενα της εποχής δεν μας οδηγούν στον υπολογισμό της ακριβούς ημερομηνίας. 

Μπορούμε όμως να υπολογίσουμε με ακρίβεια την εικόνα του ουρανού για εκείνη την περίοδο. Μια εντυπωσιακή σύνοδος Δία – Κρόνου συνέβη στο διάστημα 7-6 π.Χ., καθώς και μια σύνοδος Δία-Αφροδίτης το 3-2 π.Χ. Οπότε η φετινή σύνοδος Δία – Κρόνου μπορεί να συσχετισθεί με το «αστέρι της Βηθλεέμ» που παρατήρησαν οι μάγοι.

-Ποιοι ήταν οι μάγοι που το παρατήρησαν;

Οι μάγοι ήταν Πέρσες στην καταγωγή, ιερείς της ζωροαστρικής θρησκείας, αλλά και αστρονόμοι της εποχής. Γνώριζαν πολύ καλά τον ουρανό και ήταν εκείνοι που παρατήρησαν το φαινόμενο του «αστέρα της Βηθλεέμ». Ακριβώς επειδή ήταν και αστρονόμοι, τους κάλεσε ο βασιλιάς Ηρώδης, όπως περιγράφουν οι Γραφές και ενημερώθηκε για το «αστέρι» που εμφανίστηκε στον ουρανό. Ήταν λοιπόν οι πιο κατάλληλοι για την παρατήρηση των ουράνιων φαινομένων.

-Θα μπορούσε το «αστέρι της Βηθλεέμ» να ήταν ένας κομήτης;

Η περίπτωση του κομήτη πράγματι απασχόλησε τους αστρονόμους, γιατί η παρατήρηση ενός κομήτη στον ουρανό είναι επίσης εντυπωσιακό γεγονός. Για παράδειγμα ο κομήτης του Χάλλεϋ, ο οποίος μελετήθηκε και πήρε και το όνομά του από τον Άγγλο αστρονόμο Έντμουντ Χάλλεϋ το 1682, είχε παρατηρηθεί και στην αρχαιότητα από άλλους πολιτισμούς. Η περιοδικότητά του είναι 76 χρόνια και είχε περάσει και το 12 π.Χ, όπως μαρτυρεί κινέζικη καταγραφή. Οι κινέζοι παρατήρησαν και άλλον κομήτη το 5 π.Χ, που είναι πιο κοντά στο εύρος χρονολογιών της γέννησης του Ιησού.  Ένα βασικό επιχείρημα που αποδυναμώνει το σενάριο του κομήτη ως «αστέρα των Χριστουγέννων» είναι ότι: σε παλαιότερες εποχές οι άνθρωποι, από δεισιδαιμονία, φόβο και άγνοια, συνδύαζαν την έλευση ενός κομήτη με δυσάρεστα και καταστροφικά γεγονότα όπως πολέμους, αρρώστιες, φυσικές καταστροφές και όχι με ευχάριστα όπως μια σπουδαία γέννηση. Για το λόγο αυτό η θεωρία του «κομήτη» δεν εμφανίζεται πολύ ισχυρή.