Το 1821 στη Μουσική
Ο Ύμνος εις την ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού (1823) αποτελείται από 158 στροφές και μελοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1828 από τον Κερκυραίο Νικόλαο Μάντζαρο πάνω σε λαϊκά μοτίβα, για τετράφωνη ανδρική χορωδία. Ακολούθησαν και άλλες μελοποιήσεις, όμως παρά την απήχησή του στην Κέρκυρα και παρ’ ότι ο Μάντζαρος επιβραβεύτηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρα (Ιούνιος 1845), το έργο δεν υιοθετήθηκε ως εθνικός ύμνος από τον Όθωνα. Αυτό συνέβη αργότερα, όταν μετά την ενσωμάτωση των Επτανήσων στην Ελλάδα ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ επισκέφθηκε την Κέρκυρα (1865), άκουσε την εκδοχή για ορχήστρα πνευστών της πρώτης μελοποίησης που έπαιζε η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας και λόγω της βαθιάς εντύπωσης που του προκάλεσε εξέδωσε Βασιλικό Διάταγμα του Υπουργείου Ναυτικών που τον χαρακτήρισε «επίσημον εθνικόν άσμα». Από τότε καθιερώθηκαν οι δύο πρώτες στροφές του ποιήματος του Σολωμού σε μελοποίηση Μάντζαρου ως εθνικός μας ύμνος. Εδώ μπορείτε να ακούσετε μια επιλογή αποσπασμάτων σε ενορχήστρωση Άλκη Μπαλτά και εδώ μπορείτε να τον ακούσετε ολόκληρο.
Του έτερου εθνικού μας ποιητή Ανδρέα Κάλβου έχει μελοποιήσει αποσπάσματα ο Δημήτρης Λάγιος (1952-1991). Η «Κάλβειος ραψωδία» του παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2011 στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών με σημαντικούς συντελεστές.
Τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια, τα παραδοσιακά μας τσάμικα, καλαματιανά, συρτά, ηπειρώτικα, της τάβλας κ.λπ. είναι στους περισσότερους από εμάς γνωστά. Η προέλευσή τους χάνεται στο βάθος του χρόνου, εκφράζουν καημούς και πάθη της ανώνυμης ελληνικής ψυχής και κυρίως το ήθος μιας δεμένης γύρω από τις ίδιες παραδόσεις κοινότητας.
Για όποιον αναζητά μια καλή συλλογή κλέφτικων δημοτικών τραγουδιών, η κορυφαία μελετήτρια της μουσικής μας παράδοσης Δόμνα Σαμίου (1928-2012) έχει επιμεληθεί έναν εξαιρετικό δίσκο, που μπορείτε να τον ακούσετε εδώ.
Εκτός από τη δημοτική παράδοση, όμως, υπάρχουν και έργα της κλασικής ή λόγιας μουσικής που αναφέρονται στο 1821, όπως η όπερα του μουσουργού της Επτανησιακής Σχολής Παύλου Καρρέρ ή Καρρέρη (1829-1896) για τον Μάρκο Μπότσαρη. Αποσπάσματά της παρουσιάστηκαν το 1858 στην Αθήνα ενώπιον του βασιλιά Όθωνα, ενώ το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Πάτρα το 1861. Ήταν μάλιστα τέτοια η απήχησή του και τέτοια η τόνωση του πατριωτικού φρονήματος που προξενούσε, ώστε πολλοί από τους θεατές ζήτησαν να καταταγούν εθελοντές για να πάρουν μέρος στην Κρητική Επανάσταση του 1866! Εδώ μπορείτε να ακούσετε το έργο από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, με τη σοπράνο Σοφία Κυανίδου, την υψίφωνο Τζούλια Σουγκλάκου, τον τενόρο Γιάννη Χριστόπουλο, τον βαρύτονο Διονύση Σούρμπη και τον βαθύφωνο Πέτρο Μαγουλά.
Υπάρχει ακόμα το «Ξύπνημα του κλέφτη» έργο του 1849 του Έλληνα ιταλικής καταγωγής Ιωσήφ Λιμπεράλη (Giuseppe Liberali, Κέρκυρα, 1820 - Ζάκυνθος, 17 Σεπτεμβρίου 1899). Εδώ το ακούτε με την Natalia MIroshnikova στο πιάνο.
Ο συνθέτης Νίκος Αστρινίδης (1921-2010) συνέθεσε τη χορωδιακή «Συμφωνία 1821», που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1971. Εδώ ακούτε ένα απόσπασμα με τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, σε διεύθυνση Άλκη Μπαλτά.
Oι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1977) του Γιάννη Μαρκόπουλου είναι μια σύνθεση πάνω στο ποίημα του Διονύσιου Σολωμού «σε μορφή λαϊκής λειτουργίας για τραγουδιστές, αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα» όπως αναφέρει ο ίδιος ο Μαρκόπουλος. Αφηγήτρια η Ειρήνη Παπά, τραγουδιστές ο Νίκος Ξυλούρης (στην τελευταία, όπως αποδείχτηκε, συνεργασία με τον Μαρκόπουλο), ο Λ. Χαλκιάς και ο Η. Κλωναρίδης. Συμμετέχει και η Χορωδία της Πρέβεζας. Ο δίσκος εδώ.
Ο συνθέτης Χρήστος Λεοντής έχει συνθέσει την Καντάτα ελευθερίας με χαρακτηριστικά δείγματα του λόγου του Ρήγα, του Σολωμού και του Μακρυγιάννη και ερμηνευτές τους Νένα Βενετσάνου, Δώρο Δημοσθένους και Χρήστο Σίκκη. Μπορείτε να ακούσετε το έργο εδώ.
Ο εθνικός ποιητής της Κύπρου Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917) έχει γράψει το ποίημα «9η Ιουλίου 1821» για τον κυπριακό ξεσηκωμό. Η μελοποίηση επιλεγμένων αποσπασμάτων του ποιήματος είναι του Λάρκου Λάρκου. Έχει ενδιαφέρον να το ακούσετε και μόνο για το κυπριακό ιδίωμα εδώ.
Υπάρχουν ασφαλώς και μεμονωμένα πολύ ωραία τραγούδια σημαντικών συνθετών, με πιο γνωστό βέβαια τον «Τσάμικο» του Μάνου Χατζιδάκι, σε στίχους Νίκου Γκάτσου, που περιλαμβάνεται στην Αθανασία (1976). Έχει προηγηθεί το χασάπικο «Να ʼτανε το ‘21» σε στίχους της Σώτιας Τσώτου και μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή που τραγούδησε ο Γιώργος Νταλάρας (1969). Το 1974 ο Νίκος Ξυλούρης τραγούδησε το «Μπαρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη», σε στίχους Νίκου Γκάτσου και μουσική Σταύρου Ξαρχάκου. Υπάρχει βέβαια και το πολύ γνωστό δημοτικό τραγούδι «Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδιά» σε ρυθμό τσάμικου, το οποίο διασκεύασε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου και τραγούδησε η Ειρήνη Παππά για τον δίσκο Ωδές (1978), η «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη» του Διονύση Σαββόπουλου που όμως στην πραγματικότητα μιλάει εν μέσω δικτατορίας για τον Τσε Γκεβάρα( Το περιβόλι του τρελού, 1969) και η «Κλέφτικη ζωή» του Λουκιανού Κηλαηδόνη (1992).
Κι επειδή υπάρχουν και σήμερα νέοι άνθρωποι που εμπνέονται από το 1821, εδώ η μαθήτριά μας της Γ΄ Λυκείου Ναταλία Κοκορόσκου παίρνει αφορμή από το Β΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων πολιορκημένων του Διονυσίου Σολωμού, ξεκινώντας από τους στίχους «Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα, / έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα...» για τη δική της μουσική σύνθεση. Αξίζει να την ακούσετε!
- Διαβάστε επίσης το σχετικό άρθρο της Λιάνας Μαλανδρενιώτη.
