Η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στο Δημοτικό
Γενικό πλαίσιο
Σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος Φυσικών Επιστημών είναι η παροχή γνώσεων για τις βασικές αρχές και τους νόμους που διέπουν τον φυσικό κόσμο, η ερμηνεία των φυσικών φαινομένων και των τεχνολογικών εφαρμογών, αλλά και η καλλιέργεια δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, δημιουργικότητας, συνεργασίας, επικοινωνίας, τεχνολογικού και ψηφιακού γραμματισμού. Γνώσεις και δεξιότητες ιδιαίτερα χρήσιμες στη σύγχρονη εποχή, καθώς βοηθούν και συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας υπεύθυνης στάσης ζωής. Η κατανόηση των Φυσικών Επιστημών από τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα είναι σημαντική για την οικονομική ανάπτυξη αλλά και τη ζωή, την ανεξαρτησία και την αυτονομία του κάθε ατόμου(1). Είναι προφανές πλέον σήμερα ότι η εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες είναι μεγάλης σπουδαιότητας για τη δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών σε έναν κόσμο με κυρίαρχα τα ζητήματα και τις προκλήσεις που αφορούν τις Επιστήμες και την Τεχνολογία (τεχνητή νοημοσύνη, κλιματική κρίση, πανδημία κ.ά.).
Η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στο σχολείο μας σχεδιάζεται με ενιαία εκπαιδευτική αντίληψη για όλες τις βαθμίδες από το Νηπιαγωγείο έως και το Λύκειο. Εμπλουτίζεται με μια σειρά προγραμμάτων που καταρτίζονται με βάση το Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, αλλά και τη διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία. Βασικοί στόχοι και χαρακτηριστικά τους είναι:
Στα σχολείο μας λειτουργούν 7 πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια Φυσικών Επιστημών (3 εργαστήρια Φυσικής, 2 εργαστήρια Χημείας, 1 εργαστήριο Βιολογίας, 1 εργαστήριο Αστρονομίας) και 2 αίθουσες- παρασκευαστήρια, τα οποία υποστηρίζονται από δύο μόνιμους εκπαιδευτικούς – Υπευθύνους Εργαστηρίων. Το μάθημα στο εργαστήριο γίνεται πάντα με την παρουσία δύο εκπαιδευτικών, τον δάσκαλο του τμήματος και τον υπεύθυνο του αντίστοιχου εργαστηρίου. Με τον τρόπο αυτό ο κάθε εκπαιδευτικός έχει περισσότερο χρόνο να ασχοληθεί με κάθε μαθητή για την επίτευξη των στόχων του μαθήματος.
Οι Φυσικές Επιστήμες στο Δημοτικό των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα
Α) Το αναλυτικό πρόγραμμα
Οι Φυσικές Επιστήμες στο Δημοτικό διδάσκονται στα μαθήματα της «Μελέτης Περιβάλλοντος» για την Α’, Β’, Γ’, Δ΄ Δημοτικού και «Φυσικά – Ερευνώ & Ανακαλύπτω» για την Ε’, Στ’ τάξη.
Η «Μελέτη Περιβάλλοντος» αποτελεί ένα κατεξοχήν διαθεματικό και διεπιστημονικό μάθημα με διακριτή θέση στο Αναλυτικό Πρόγραµµα. Στη Μελέτη του Περιβάλλοντος ενσωματώνονται σκοποί και εννοιολογικά εργαλεία, βασικά από το φυσικό περιβάλλον, αλλά και από το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και οικονομικό περιβάλλον μάθησης (3). Το μάθημα οργανώνεται γύρω από τρεις γνωστικούς άξονες, το φυσικό περιβάλλον, το ανθρωπογενές περιβάλλον και την αλληλεπίδρασή τους, με ελικοειδή επαναφορά θεματικών και διεύρυνσή τους με νέες από τάξη σε τάξη, ώστε να εξασφαλίζεται η συνοχή και η ενεργός σύνδεση της γνώσης.
Το μάθημα «Φυσικά – Ερευνώ & Ανακαλύπτω» ασχολείται κατεξοχήν με τη μελέτη φαινομένων και διαδικασιών και από τα τρία διακριτά πεδία των Φυσικών Επιστημών στο σχολικό περιβάλλον, τη Βιολογία, τη Φυσική και τη Χημεία. Το βασικό εργαλείο για τη μελέτη τους είναι η διερευνητική-ανακαλυπτική μέθοδος. Οι μαθητές με τη βοήθεια και την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών παρατηρούν, θέτουν ερωτήματα, διατυπώνουν υποθέσεις, κάνουν πειράματα, καταγράφουν τις παρατηρήσεις-μετρήσεις, ελέγχουν αν οι υποθέσεις τους είναι σωστές, συζητούν και συγκρίνουν τις παρατηρήσεις τους με αυτές των συμμαθητών τους και τελικά καταλήγουν σε συμπεράσματα που επιβεβαιώνουν ή απορρίπτουν τις υποθέσεις τους και τους οδηγούν σε νέες(1).
Περισσότερα για τα ισχύοντα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Π.Σ.), αλλά και τα Νέα Π.Σ. της Μελέτης Περιβάλλοντος και Φυσικών του Υπουργείου Παιδείας μπορείτε να δείτε στις ψηφιακές συνδέσεις (links) των αναφορών (2) και (3) αντίστοιχα. Επίσης εκεί μπορείτε να βρείτε και τα σχολικά εγχειρίδια των μαθημάτων (Βιβλίο Μαθητή και Τετράδιο Εργασιών) όλων των τάξεων του Δημοτικού σε ψηφιακή μορφή, οπότε μπορείτε να τα κατεβάσετε νόμιμα στον υπολογιστή σας.
Β) Προγράμματα & Παρεμβάσεις στο Αναλυτικό Πρόγραμμα
Πιο συγκεκριμένα, στα Εκπαιδευτήρια Γείτονα οι μικροί μαθητές μπαίνουν στον ρόλο του «μικρού επιστήμονα» από την Α’ Δημοτικού και τοποθετούνται στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας. Τα σύγχρονα προγράμματα και οι ειδικά σχεδιασμένες διδακτικές παρεμβάσεις διευκολύνουν τη μάθηση έτσι ώστε αυτή να συντελείται με τρόπο φυσικό σε αυθεντικά περιβάλλοντα μάθησης και διδασκαλίας.
Το «ταξίδι» τους στο μαγικό κόσμο των Φυσικών Επιστημών ξεκινά με τα επιπλέον του αναλυτικού προγράμματος εκπαιδευτικά προγράμματα.
Α΄ Δημοτικού (*) δ.ω. διδακτικές ώρες
1. «Ερευνώ τον Φυσικό Κόσμο»
Διάρκεια: 20 δ.ω.(*). Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο) Στο πλαίσιο της παρέμβασης αυτής οι μικροί μαθητές της Α’ Δημοτικού:
2. «Ενεργειακές Αλυσίδες» (Α΄μέρος)
(Διάρκεια: 8 δ.ω.. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - υλικά απλών ηλεκτρ. κυκλωμάτων)
Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοποριακής διδακτικής παρέμβασης, οι μαθητές οικοδομούν ένα «πρόδρομο ενεργειακό πρότυπο», με το οποίο μπορούν και περιγράφουν φυσικά φαινόμενα, όπως η φωτοβολία μια λάμπας ή η περιστροφή ενός μικρού κινητήρα με τη βοήθεια μπαταρίας ή φωτοβολταϊκού στοιχείου. Η παρέμβαση αποτελείται από δύο ενότητες με τη δεύτερη να υλοποιείται στη Β΄ Δημοτικού.
3. «Ιστορίες Ανακύκλωσης»
(Διάρκεια: 14 δ.ω.. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - Φυλλάδιο ΙΕΠ)
Με την παρέμβαση αυτή οι μαθητές ενημερώνονται και ευαισθητοποιούνται για θέματα διαχείρισης απορριμμάτων, που είναι από τα πιο βασικά θέματα για την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης. Με αυτόν τον τρόπο οι μαθητές διαμορφώνουν και υιοθετούν στάσεις και συμπεριφορές, που είναι φιλικές προς το περιβάλλον.
Β΄ Δημοτικού
1. «Γνωρίζω τα Φυτά» (Α’ μέρος)
Διάρκεια: 8 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο του τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στο πλαίσιο της παρέμβασης αυτής οι μαθητές εμβαθύνουν τις γνώσεις τους για τον κόσμο των φυτών. Αντιλαμβάνονται ότι τα φυτά είναι το κλειδί για τη ζωή στη Γη και αναγνωρίζουν τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των φυτών (φως, αέρας, νερό και χώμα), μέσα από τη δημιουργία φυτωρίου στην τάξη. Παράλληλα καλλιεργούν τις δεξιότητες αναγνώρισης και ταξινόμησης των φυτών (δέντρα, θάμνοι, πόες, φυλλοβόλα, αειθαλή) με δημιουργία ομάδων εργασίας και περιηγήσεις στον κήπο του Σχολείου.
2. «O θαυμαστός κόσμος των ζώων» (Α’ μέρος)
Διάρκεια: 12 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στόχος της διδακτικής παρέμβασης «Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων» είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές, μέσα από ευχάριστες δραστηριότητες, τα στάδια ανάπτυξης των ζώων, τον τρόπο ζωής τους, τις ανάγκες και τα προβλήματά τους αλλά και τη σχέση με το περιβάλλον τους. Επιπλέον οι μαθητές αναπτύσσουν δεξιότητες κατηγοριοποίησης και ταξινόμησης των ζώων με επιστημονικούς όρους (θηλαστικά, ερπετά, αμφίβια, ψάρια, πουλιά και έντομα), ενώ ταυτόχρονα κατανοούν και τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας. Τέλος, μελετούν τα θαλάσσια θηλαστικά που απειλούνται (φάλαινα, δελφίνι, φώκια) ώστε να ευαισθητοποιηθούν για περιβαλλοντικά θέματα και να διαμορφώσουν στάση υπεύθυνου πολίτη που συμμετέχει ενεργά στα κοινωνικά ζητήματα.
3. «Μαθαίνω για το νερό, τον αέρα, τα στερεά, τα υγρά και τα αέρια»
(Διάρκεια: 10 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στο πλαίσιο αυτής της διδακτικής παρέμβασης οι μαθητές κατανοούν τη σημασία του νερού για τη διατήρηση της ζωής και μέσα από διασκεδαστικά πειράματα στο εργαστήριο μαθαίνουν να περιγράφουν τον κύκλο και τις μορφές του νερού στη φύση.
Στη συνέχεια, διαπιστώνουν στο εργαστήριο με ειδικά σχεδιασμένα πειράματα την ύπαρξη του αέρα στην ατμόσφαιρα και ασκούνται στις επιστημονικές διαδικασίες (παρατήρηση, πείραμα, ερμηνεία αποτελεσμάτων, εξαγωγή συμπερασμάτων), ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας.
Τέλος, οι μαθητές αναγνωρίζουν μέσω πειραμάτων στο εργαστήριο ότι καθημερινά υλικά, όπως το νερό, η σοκολάτα, το κερί, μπορούν να αλλάξουν κατάσταση όταν θερμαίνονται ή όταν ψύχονται, αλλά η σύστασή τους μένει η ίδια, ενώ παράλληλα καλλιεργούν τις πειραματικές και κοινωνικές τους δεξιότητες.
4. «Προσανατολισμός – Καιρός»
Διάρκεια: 6 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Ο προσανατολισμός είναι μια αυξημένης δυσκολίας δεξιότητα για τους μαθητές αυτής της ηλικίας. Στόχος της παρέμβασης είναι η κατανόηση των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα και ο στοιχειώδης προσανατολισμός μέσα από ευχάριστες βιωματικές δραστηριότητες. Στη συνέχεια της παρέμβασης, οι μαθητές εξοικειώνονται με την ανάγνωση ενός δελτίου καιρού και κατανοούν την επίδραση που έχει ο καιρός και το κλίμα στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.
5. «Ενεργειακές Αλυσίδες» (Β’ μέρος)
Διάρκεια: 8 δ.ω.. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδια τμήματος ΦΕ - υλικά απλών ηλεκτρ. κυκλωμάτων) Τέλος, ολοκληρώνεται ο κύκλος δραστηριοτήτων στην ενέργεια. Σε αυτόν τον δεύτερο κύκλο οι μαθητές αναγνωρίζουν τις πηγές και τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας και ερμηνεύουν τα αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος με όρους ενέργειας.
Γ΄ Δημοτικού
Στην Γ’ Δημοτικού οι μαθητές αναπτύσσουν ακόμη περισσότερο τις διερευνητικές αναζητήσεις τους και συνεργάζονται από κοινού για να επιτύχουν στόχους, να δώσουν λύσεις σε προβληματισμούς και να οικοδομήσουν νέα γνώση. Οι διδακτικές παρεμβάσεις στη Γ’ Δημοτικού συνοπτικά είναι:
1. «Παρατηρώντας τα φυτά» (Β’ μέρος)
(Διάρκεια: 10 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Σε κάθετη διασύνδεση με την αντίστοιχη ενότητα της B’ Δημοτικού, οι μαθητές παρατηρούν στο εργαστήριο καρπούς και φύλλα ελιάς και αμπελιού, καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους και συζητούν για τους τρόπους καλλιέργειας και τη σημασία τους στην καθημερινή διατροφή. Στη συνέχεια της ενότητας, εμβαθύνουν τις γνώσεις τους για τα μέρη των φυτών και τη λειτουργία τους παρατηρώντας διαφορετικά φυτά στο εργαστήριο αλλά και στο φυσικό τους περιβάλλον.
2. «Παρατηρώντας τα ζώα» (Β’ μέρος)
Διάρκεια: 14 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Σε συνέχεια της αντίστοιχης ενότητας της Β’ Δημοτικού, οι μαθητές περιγράφουν το δάσος, τη θάλασσα και τις λίμνες/ποτάμια ως βιότοπους, αναγνωρίζουν ζώα που ζουν στα ελληνικά δάση, στις λίμνες και στις θάλασσες, και ευαισθητοποιούνται για ζώα του δάσους που κινδυνεύουν (αρκούδα, λύκος).
3. «Αστρονομία και Διάστημα» (Α’ μέρος)
Διάρκεια: 15 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ – βίντεο – υλικά για απλές κατασκευές) Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αστρονομία και Διάστημα» υλοποείται στις τάξεις Γ’ και Δ’ Δημοτικού. Στο πρώτο μέρος, οι μαθητές της Γ΄ Δημοτικού, γίνονται μικροί αστρονόμοι και χρησιμοποιώντας την επιστημονική μέθοδο δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα για το σχήμα της Γης, τις κινήσεις της Γης και της Σελήνης, την εναλλαγή μέρας – νύχτας, τις φάσεις της Σελήνης και πολλά άλλα. Με διασκεδαστικές βιωματικές δραστηριότητες, κατασκευές μοντέλων με απλά και ανακυκλώσιμα υλικά και σύγχρονο εκπαιδευτικό υλικό, οι μικροί μας αστρονόμοι κάνουν τα πρώτα βήματα στην εξερεύνηση του διαστήματος.
Δ΄ Δημοτικού
1. «Χάρτες και πολιτισμοί»
Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Με τη διδακτική παρέμβαση «Χάρτες και πολιτισμοί» οι μαθητές γνωρίζουν στοιχεία από την πολιτιστική κληρονομιά άλλων λαών, εντοπίζουν ομοιότητες, διαφορές και αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών, ενώ ταυτόχρονα ευαισθητοποιούνται και αναπτύσσουν θετική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα.
2.« Η φύση είναι το σπίτι μας»
Διάρκεια: 6 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Η διδακτική παρέμβαση έχει στόχο να μάθουν οι μαθητές να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά της ζωής και να ξεχωρίζουν τα ζώα και τα φυτά από τα άβια φυσικά ή τεχνητά αντικείμενα. Επιπλέον οι μαθητές μελετούν τον κύκλο της ζωής των φυτών και εξοικειώνονται με τα στοιχεία των ελληνικών οικοσυστημάτων.
3. «Μικροί βοτανολόγοι»
Διάρκεια: 6 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & καρτέλες τμήματος ΦΕ – βίντεο – υλικά κηπουρικής) Στο πλαίσιο του προγράμματος «Μικροί βοτανολόγοι», οι μαθητές δημιουργούν ένα σχολικό κήπο. Οι σχολικοί κήποι ωφελούν τους μαθητές πολλαπλώς, κυρίως όμως γιατί ενεργοποιούν τις αισθήσεις τους και τους παρέχουν ευκαιρίες για βιωματική μάθηση μέσα από τον πειραματισμό και τη παρατήρηση.
4. «Αστρονομία και Διάστημα» (Β’ μέρος)
Διάρκεια: 14 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ – βίντεο – υλικά για απλές κατασκευές) Στο δεύτερο μέρος του προγράμματος «Αστρονομία και Διάστημα» οι μαθητές διερευνούν τη δομή του Ηλιακού Συστήματος (αριθμός πλανητών, μεγέθη και αποστάσεις τους), ανακαλύπτουν τις απόψεις της επιστήμης για τη δημιουργία του ηλιακού συστήματος, κατανοούν την αξία του Ήλιου ως πηγής ζωής για τον πλανήτη μας, μελετούν τις επανδρωμένες και μη αποστολές της NASA και της ESA και κατασκευάζουν μοντέλα διαστημοσυσκευών.
Ε΄ Δημοτικού
1. «Μειώνω το οικολογικό μου αποτύπωμα» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Με το πρόγραμμα «Μειώνω το οικολογικό μου αποτύπωμα» οι μαθητές κατανοούν την έννοια της αειφορίας και του οικολογικού αποτυπώματος και συνειδητοποιούν ότι οι καθημερινές επιλογές και ο τρόπος ζωής τους έχει πολλαπλές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Δημιουργούν προσωπικές «καρτέλες αποτυπώματος» για να μετρούν το προσωπικό τους αποτύπωμα, ενώ συζητούν σε ομάδες τρόπους μείωσης του οικολογικού τους αποτυπώματος.
2. «Ζούμε με τους σεισμούς – Δεν τους φοβόμαστε» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ζούμε με τους σεισμούς – Δεν τους φοβόμαστε» οι μαθητές γνωρίζουν το φαινόμενο των σεισμών και των ηφαιστείων, ενημερώνονται και προετοιμάζονται για τις ενέργειες που απαιτούνται στην περίπτωση ενός σεισμού, αντιμετωπίζουν και διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους σχετικά με τους σεισμούς, ενώ γίνονται μικροί μηχανικοί κατασκευάζοντας μοντέλα κτιρίων ανθεκτικά στους σεισμούς.
3. «Μάζα και βάρος» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ)
Με τη διδακτική παρέμβαση «Μάζα και βάρος» οι μαθητές κατανοούν τις έννοιες της μάζας και του βάρους, μαθαίνουν να διακρίνουν τις διαφορές τους και εξοικειώνονται με τα όργανα και τις μονάδες μέτρησής τους.
Στ΄ Δημοτικού
1. «Κινητήρας και γεννήτρια» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Με τη διδακτική παρέμβαση «Κινητήρας και γεννήτρια» οι μαθητές εξοικειώνονται με τις ομοιότητες και τις διαφορές του κινητήρα και της γεννήτριας, αντιλαμβάνονται τη σημασία και τον ρόλο που παίζουν στην τεχνολογική εξέλιξη του ανθρώπου και ανακαλύπτουν τους τρόπους παραγωγής ενέργειας.
2. «Ενέργεια – Κόστος και εξοικονόμηση» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ενέργεια – Κόστος και εξοικονόμηση», οι μαθητές ανακαλύπτουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από τους τρόπους παραγωγής ενέργειας και κατανοούν την ανάγκη εξοικονόμησής της. Επίσης μαθαίνουν για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την αναγκαιότητα εφαρμογής τους.
Γ) Ο Σχεδιασμός – Η Αξιολόγηση
Οι μαθητές χρησιμοποιούν σύγχρονο εκπαιδευτικό υλικό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους, που επιμελείται το Τμήμα Φυσικών Επιστημών του Σχολείου σε συνεργασία με τους δασκάλους του Δημοτικού. Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάζεται παίρνοντας υπόψη τις σύγχρονες τάσεις της διδακτικής των Φ.Ε και της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Ομάδα καθηγητών του τμήματος Φυσικών Επιστημών υποστηρίζει τον σχεδιασμό και την πραγματοποίηση αυτών των προγραμμάτων, ώστε να διασφαλίζεται τόσο η επιστημονική και παιδαγωγική εγκυρότητά τους, όσο και η συνοχή των γνώσεων, με τη σύνδεση και τη διαδοχική διεύρυνση της θεματολογίας από τάξη σε τάξη από το Νηπιαγωγείο έως και το Λύκειο. Η ομάδα αυτή συνεδριάζει με τους δασκάλους κάθε εβδομάδα, συζητά ζητήματα σχετικά με το περιεχόμενο και τη διδασκαλία του μαθήματος, παρακολουθεί την πορεία των αναλυτικών προγραμματισμών του μαθήματος για κάθε τάξη που συντάσσονται στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς, αξιολογεί και πραγματοποιεί τις αναγκαίες παρεμβάσεις σε κάθε περίπτωση.
Θα πρέπει να τονιστεί πως όλες οι διδακτικές παρεμβάσεις, τα προγράμματα και οι καινοτόμες εκπαιδευτικές δραστηριότητες που σχεδιάζει και υλοποιεί το τμήμα Φυσικών Επιστημών στο Δημοτικό σε συνεργασία με τους δασκάλους, υπόκεινται σε συνεχή αξιολόγηση, που περιλαμβάνει σαφή κριτήρια και μετρήσιμους δείκτες αποτελεσματικότητας όπως:
Πρόσθετα εκπαιδευτικά προγράμματα
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικών Δημοτικού(4)
Ο διαγωνισμός διοργανώνεται από την Ένωση Ελλήνων Φυσικών (Ε.Ε.Φ.), απευθύνεται στους μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων (Ε' και Στ') των Δημοτικών Σχολείων της χώρας και διεξάγεται σε δύο φάσεις. Η Α’ φάση (προκριματικός διαγωνισμός) γίνεται στο Σχολείο και οι μαθητές διαγωνίζονται σε θέματα που αποστέλλονται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τους διοργανωτές.
Η Β’ φάση γίνεται σε εξεταστικά κέντρα που ορίζουν οι διοργανωτές. Στη Β’ φάση συμμετέχουν οι δύο πρωτεύσαντες μαθητές κάθε τμήματος από κάθε τάξη. Εκπαιδευτικοί του Τμήματος Φυσικών Επιστημών προετοιμάζουν τους μαθητές που διακρίνονται στην Α’ φάση και εκπροσωπούν το σχολείο μας στη Β’ φάση του Διαγωνισμού.
Διαγωνισμός Κατασκευών και Πειραμάτων
Ο εσωτερικός διαγωνισμός κατασκευών και πειραμάτων απευθύνεται στους μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων (Ε’ και Στ΄) του Δημοτικού του σχολείου μας.
Στο πλαίσιο του διαγωνισμού, οι μαθητές συγκροτούν μικρές ομάδες με σκοπό να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μια κατασκευή ή ένα επιστημονικό πείραμα. Εμπνευσμένοι από το μάθημα των Φυσικών και με οδηγό την πλούσια φαντασία τους, οι μαθητές κάθε χρόνο δημιουργούν εντυπωσιακά πειράματα και κατασκευές τις οποίες και παρουσιάζουν στους συμμαθητές τους σε ειδική εκδήλωση. Με τη συμμετοχή τους στον διαγωνισμό οι μαθητές εξοικειώνονται με την πειραματική διαδικασία και αναπτύσσουν δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, συνεργασίας και επικοινωνίας.
Διαγωνισμός Πειραμάτων Ε.Ε.Φ(5)
Παράλληλα με τον εσωτερικό διαγωνισμό κατασκευών και πειραμάτων, οι μαθητές λαμβάνουν μέρος και στον διαγωνισμό πειραμάτων της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών. Στο πλαίσιο του διαγωνισμού οι μαθητές καλούνται να βιντεοσκοπήσουν ένα πείραμα Φυσικής στο σχολικό εργαστήριο ή έξω από αυτό. Η συμμετοχή στον διαγωνισμό τούς δίνει την ευκαιρία να ασχοληθούν πειραματικά με ένα θέμα που τους ενδιαφέρει και παράλληλα να εκφραστούν δημιουργικά.
Μορφωτικές επισκέψεις και δραστηριότητες
Οι μη τυπικές δραστηριότητες για τους μαθητές του Δημοτικού ολοκληρώνονται με μια σειρά επιμορφωτικών επισκέψεων σε εκπαιδευτικούς προορισμούς, όπως το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και το Κέντρο ΓΑΙΑ, το Κέντρο Διάσωσης Θαλασσίων Χελωνών ΑΡΧΕΛΩΝ, το Κέντρο Ανακύκλωσης Κουτιών Αλουμινίου, το Ίδρυμα Ευγενίδου με το Πλανητάριο και το Κέντρο Επιστήμης & Τεχνολογίας, το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο, τις περιβαλλοντικές εκθέσεις της HELMEPA, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας κ.ά.
Αναφορές
Σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος Φυσικών Επιστημών είναι η παροχή γνώσεων για τις βασικές αρχές και τους νόμους που διέπουν τον φυσικό κόσμο, η ερμηνεία των φυσικών φαινομένων και των τεχνολογικών εφαρμογών, αλλά και η καλλιέργεια δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, δημιουργικότητας, συνεργασίας, επικοινωνίας, τεχνολογικού και ψηφιακού γραμματισμού. Γνώσεις και δεξιότητες ιδιαίτερα χρήσιμες στη σύγχρονη εποχή, καθώς βοηθούν και συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας υπεύθυνης στάσης ζωής. Η κατανόηση των Φυσικών Επιστημών από τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα είναι σημαντική για την οικονομική ανάπτυξη αλλά και τη ζωή, την ανεξαρτησία και την αυτονομία του κάθε ατόμου(1). Είναι προφανές πλέον σήμερα ότι η εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες είναι μεγάλης σπουδαιότητας για τη δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών σε έναν κόσμο με κυρίαρχα τα ζητήματα και τις προκλήσεις που αφορούν τις Επιστήμες και την Τεχνολογία (τεχνητή νοημοσύνη, κλιματική κρίση, πανδημία κ.ά.).
Η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στο σχολείο μας σχεδιάζεται με ενιαία εκπαιδευτική αντίληψη για όλες τις βαθμίδες από το Νηπιαγωγείο έως και το Λύκειο. Εμπλουτίζεται με μια σειρά προγραμμάτων που καταρτίζονται με βάση το Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, αλλά και τη διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία. Βασικοί στόχοι και χαρακτηριστικά τους είναι:
- η επιδίωξη της αλλαγής στις ιδέες και στις απόψεις των μαθητών για τα φυσικά φαινόμενα και τις φυσικές διαδικασίες, που διαμορφώνουν οι ίδιοι από τις εμπειρίες τους στην καθημερινή ζωή εκτός σχολικής τάξης, ώστε να γίνουν συμβατές με τις επιστημονικές απόψεις
- η πρόκληση της περιέργειας των μαθητών προσφέροντάς τους όσο το δυνατόν περισσότερες εμπειρίες σε σχέση με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον
- η ενθάρρυνση της επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων μεταξύ των μαθητών, όταν συνεργάζονται σε μικρές ομάδες
- η εμπλοκή των μαθητών σε ποικίλες δραστηριότητες στη φύση, στην τάξη και στα εργαστήρια Φυσικών Επιστημών του σχολείου μας, μέσω μιας διεπιστημονικής προσέγγισης των θεμάτων
- και τέλος, η ενθάρρυνση των μαθητών να θέτουν ερωτήματα, να παρατηρούν, να κάνουν υποθέσεις, να πειραματίζονται και να εξάγουν συμπεράσματα, που απαντούν στα ερωτήματα και τις υποθέσεις τους, και έτσι να ασκούνται στον ορθολογισμό και να καλλιεργούν την κριτική σκέψη. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να προσεγγίζουν και να επιλύουν προβλήματα που συναντούν στην καθημερινότητά τους, σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ως ενεργοί πολίτες και δημιουργικοί άνθρωποι.
Στα σχολείο μας λειτουργούν 7 πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια Φυσικών Επιστημών (3 εργαστήρια Φυσικής, 2 εργαστήρια Χημείας, 1 εργαστήριο Βιολογίας, 1 εργαστήριο Αστρονομίας) και 2 αίθουσες- παρασκευαστήρια, τα οποία υποστηρίζονται από δύο μόνιμους εκπαιδευτικούς – Υπευθύνους Εργαστηρίων. Το μάθημα στο εργαστήριο γίνεται πάντα με την παρουσία δύο εκπαιδευτικών, τον δάσκαλο του τμήματος και τον υπεύθυνο του αντίστοιχου εργαστηρίου. Με τον τρόπο αυτό ο κάθε εκπαιδευτικός έχει περισσότερο χρόνο να ασχοληθεί με κάθε μαθητή για την επίτευξη των στόχων του μαθήματος.
Οι Φυσικές Επιστήμες στο Δημοτικό των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα
Α) Το αναλυτικό πρόγραμμα
Οι Φυσικές Επιστήμες στο Δημοτικό διδάσκονται στα μαθήματα της «Μελέτης Περιβάλλοντος» για την Α’, Β’, Γ’, Δ΄ Δημοτικού και «Φυσικά – Ερευνώ & Ανακαλύπτω» για την Ε’, Στ’ τάξη.
Η «Μελέτη Περιβάλλοντος» αποτελεί ένα κατεξοχήν διαθεματικό και διεπιστημονικό μάθημα με διακριτή θέση στο Αναλυτικό Πρόγραµµα. Στη Μελέτη του Περιβάλλοντος ενσωματώνονται σκοποί και εννοιολογικά εργαλεία, βασικά από το φυσικό περιβάλλον, αλλά και από το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και οικονομικό περιβάλλον μάθησης (3). Το μάθημα οργανώνεται γύρω από τρεις γνωστικούς άξονες, το φυσικό περιβάλλον, το ανθρωπογενές περιβάλλον και την αλληλεπίδρασή τους, με ελικοειδή επαναφορά θεματικών και διεύρυνσή τους με νέες από τάξη σε τάξη, ώστε να εξασφαλίζεται η συνοχή και η ενεργός σύνδεση της γνώσης.
Το μάθημα «Φυσικά – Ερευνώ & Ανακαλύπτω» ασχολείται κατεξοχήν με τη μελέτη φαινομένων και διαδικασιών και από τα τρία διακριτά πεδία των Φυσικών Επιστημών στο σχολικό περιβάλλον, τη Βιολογία, τη Φυσική και τη Χημεία. Το βασικό εργαλείο για τη μελέτη τους είναι η διερευνητική-ανακαλυπτική μέθοδος. Οι μαθητές με τη βοήθεια και την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών παρατηρούν, θέτουν ερωτήματα, διατυπώνουν υποθέσεις, κάνουν πειράματα, καταγράφουν τις παρατηρήσεις-μετρήσεις, ελέγχουν αν οι υποθέσεις τους είναι σωστές, συζητούν και συγκρίνουν τις παρατηρήσεις τους με αυτές των συμμαθητών τους και τελικά καταλήγουν σε συμπεράσματα που επιβεβαιώνουν ή απορρίπτουν τις υποθέσεις τους και τους οδηγούν σε νέες(1).
Περισσότερα για τα ισχύοντα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Π.Σ.), αλλά και τα Νέα Π.Σ. της Μελέτης Περιβάλλοντος και Φυσικών του Υπουργείου Παιδείας μπορείτε να δείτε στις ψηφιακές συνδέσεις (links) των αναφορών (2) και (3) αντίστοιχα. Επίσης εκεί μπορείτε να βρείτε και τα σχολικά εγχειρίδια των μαθημάτων (Βιβλίο Μαθητή και Τετράδιο Εργασιών) όλων των τάξεων του Δημοτικού σε ψηφιακή μορφή, οπότε μπορείτε να τα κατεβάσετε νόμιμα στον υπολογιστή σας.
Β) Προγράμματα & Παρεμβάσεις στο Αναλυτικό Πρόγραμμα
Πιο συγκεκριμένα, στα Εκπαιδευτήρια Γείτονα οι μικροί μαθητές μπαίνουν στον ρόλο του «μικρού επιστήμονα» από την Α’ Δημοτικού και τοποθετούνται στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας. Τα σύγχρονα προγράμματα και οι ειδικά σχεδιασμένες διδακτικές παρεμβάσεις διευκολύνουν τη μάθηση έτσι ώστε αυτή να συντελείται με τρόπο φυσικό σε αυθεντικά περιβάλλοντα μάθησης και διδασκαλίας.
Το «ταξίδι» τους στο μαγικό κόσμο των Φυσικών Επιστημών ξεκινά με τα επιπλέον του αναλυτικού προγράμματος εκπαιδευτικά προγράμματα.
Α΄ Δημοτικού (*) δ.ω. διδακτικές ώρες
1. «Ερευνώ τον Φυσικό Κόσμο»
Διάρκεια: 20 δ.ω.(*). Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο) Στο πλαίσιο της παρέμβασης αυτής οι μικροί μαθητές της Α’ Δημοτικού:
- Μελετούν τα φυτά του τόπου μας, ομαδοποιούν και ταξινομούν φυτά με κριτήρια τον τόπο που τα συναντούν, έχουν τον χρόνο να δουν και να αγγίξουν φυτά που υπάρχουν στον κήπο του Σχολείου, ενώ στο εργαστήριο βιολογίας «περπατούν» τα πρώτα βήματα της επιστημονικής μεθόδου, μελετώντας τα βασικά μέρη του φυτού, τις ανάγκες του και τους τρόπους αναπαραγωγής του, φυτεύοντας τους δικούς τους σπόρους και παρακολουθώντας την ανάπτυξή τους.
- Αναγνωρίζουν ότι τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης είναι κατασκευασμένα από διαφορετικά υλικά. Εξοικειώνονται με τη διάκριση και ταξινόμηση των σωμάτων σε στερεά, υγρά και αέρια, παίζοντας και μαθαίνοντας στο εργαστήριο, καλλιεργώντας τη διαθεματική έννοια «ομοιότητα – διαφορά», αλλά και την έννοια της μεταβολής με οδηγό τη μεταβολή των υγρών ως προς το σχήμα και των αερίων ως προς το σχήμα και τον όγκο.
- Ανακαλύπτουν τη μαγνητική έλξη και άπωση, διακρίνουν τα υλικά σε μαγνητιζόμενα και μη. Ξεπερνούν τα εμπόδια και τις δυσκολίες που προέρχονται από την καθημερινή τους εμπειρία (οι παραστάσεις τους συνήθως περιορίζονται σε μια μονοσήμαντη λειτουργία του μαγνήτη, το οποί αντιλαμβάνονται ως ένα ακίνητο αντικείμενο που είναι προσκολλημένο στο ψυγείο) και συζητούν μεταξύ τους σε μικρές ομάδες τις προβλέψεις, τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά τους.
2. «Ενεργειακές Αλυσίδες» (Α΄μέρος)
(Διάρκεια: 8 δ.ω.. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - υλικά απλών ηλεκτρ. κυκλωμάτων)
Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοποριακής διδακτικής παρέμβασης, οι μαθητές οικοδομούν ένα «πρόδρομο ενεργειακό πρότυπο», με το οποίο μπορούν και περιγράφουν φυσικά φαινόμενα, όπως η φωτοβολία μια λάμπας ή η περιστροφή ενός μικρού κινητήρα με τη βοήθεια μπαταρίας ή φωτοβολταϊκού στοιχείου. Η παρέμβαση αποτελείται από δύο ενότητες με τη δεύτερη να υλοποιείται στη Β΄ Δημοτικού.
3. «Ιστορίες Ανακύκλωσης»
(Διάρκεια: 14 δ.ω.. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - Φυλλάδιο ΙΕΠ)
Με την παρέμβαση αυτή οι μαθητές ενημερώνονται και ευαισθητοποιούνται για θέματα διαχείρισης απορριμμάτων, που είναι από τα πιο βασικά θέματα για την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης. Με αυτόν τον τρόπο οι μαθητές διαμορφώνουν και υιοθετούν στάσεις και συμπεριφορές, που είναι φιλικές προς το περιβάλλον.
Β΄ Δημοτικού
1. «Γνωρίζω τα Φυτά» (Α’ μέρος)
Διάρκεια: 8 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο του τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στο πλαίσιο της παρέμβασης αυτής οι μαθητές εμβαθύνουν τις γνώσεις τους για τον κόσμο των φυτών. Αντιλαμβάνονται ότι τα φυτά είναι το κλειδί για τη ζωή στη Γη και αναγνωρίζουν τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των φυτών (φως, αέρας, νερό και χώμα), μέσα από τη δημιουργία φυτωρίου στην τάξη. Παράλληλα καλλιεργούν τις δεξιότητες αναγνώρισης και ταξινόμησης των φυτών (δέντρα, θάμνοι, πόες, φυλλοβόλα, αειθαλή) με δημιουργία ομάδων εργασίας και περιηγήσεις στον κήπο του Σχολείου.
2. «O θαυμαστός κόσμος των ζώων» (Α’ μέρος)
Διάρκεια: 12 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στόχος της διδακτικής παρέμβασης «Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων» είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές, μέσα από ευχάριστες δραστηριότητες, τα στάδια ανάπτυξης των ζώων, τον τρόπο ζωής τους, τις ανάγκες και τα προβλήματά τους αλλά και τη σχέση με το περιβάλλον τους. Επιπλέον οι μαθητές αναπτύσσουν δεξιότητες κατηγοριοποίησης και ταξινόμησης των ζώων με επιστημονικούς όρους (θηλαστικά, ερπετά, αμφίβια, ψάρια, πουλιά και έντομα), ενώ ταυτόχρονα κατανοούν και τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας. Τέλος, μελετούν τα θαλάσσια θηλαστικά που απειλούνται (φάλαινα, δελφίνι, φώκια) ώστε να ευαισθητοποιηθούν για περιβαλλοντικά θέματα και να διαμορφώσουν στάση υπεύθυνου πολίτη που συμμετέχει ενεργά στα κοινωνικά ζητήματα.
3. «Μαθαίνω για το νερό, τον αέρα, τα στερεά, τα υγρά και τα αέρια»
(Διάρκεια: 10 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στο πλαίσιο αυτής της διδακτικής παρέμβασης οι μαθητές κατανοούν τη σημασία του νερού για τη διατήρηση της ζωής και μέσα από διασκεδαστικά πειράματα στο εργαστήριο μαθαίνουν να περιγράφουν τον κύκλο και τις μορφές του νερού στη φύση.
Στη συνέχεια, διαπιστώνουν στο εργαστήριο με ειδικά σχεδιασμένα πειράματα την ύπαρξη του αέρα στην ατμόσφαιρα και ασκούνται στις επιστημονικές διαδικασίες (παρατήρηση, πείραμα, ερμηνεία αποτελεσμάτων, εξαγωγή συμπερασμάτων), ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας.
Τέλος, οι μαθητές αναγνωρίζουν μέσω πειραμάτων στο εργαστήριο ότι καθημερινά υλικά, όπως το νερό, η σοκολάτα, το κερί, μπορούν να αλλάξουν κατάσταση όταν θερμαίνονται ή όταν ψύχονται, αλλά η σύστασή τους μένει η ίδια, ενώ παράλληλα καλλιεργούν τις πειραματικές και κοινωνικές τους δεξιότητες.
4. «Προσανατολισμός – Καιρός»
Διάρκεια: 6 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Ο προσανατολισμός είναι μια αυξημένης δυσκολίας δεξιότητα για τους μαθητές αυτής της ηλικίας. Στόχος της παρέμβασης είναι η κατανόηση των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα και ο στοιχειώδης προσανατολισμός μέσα από ευχάριστες βιωματικές δραστηριότητες. Στη συνέχεια της παρέμβασης, οι μαθητές εξοικειώνονται με την ανάγνωση ενός δελτίου καιρού και κατανοούν την επίδραση που έχει ο καιρός και το κλίμα στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.
5. «Ενεργειακές Αλυσίδες» (Β’ μέρος)
Διάρκεια: 8 δ.ω.. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδια τμήματος ΦΕ - υλικά απλών ηλεκτρ. κυκλωμάτων) Τέλος, ολοκληρώνεται ο κύκλος δραστηριοτήτων στην ενέργεια. Σε αυτόν τον δεύτερο κύκλο οι μαθητές αναγνωρίζουν τις πηγές και τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας και ερμηνεύουν τα αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος με όρους ενέργειας.
Γ΄ Δημοτικού
Στην Γ’ Δημοτικού οι μαθητές αναπτύσσουν ακόμη περισσότερο τις διερευνητικές αναζητήσεις τους και συνεργάζονται από κοινού για να επιτύχουν στόχους, να δώσουν λύσεις σε προβληματισμούς και να οικοδομήσουν νέα γνώση. Οι διδακτικές παρεμβάσεις στη Γ’ Δημοτικού συνοπτικά είναι:
1. «Παρατηρώντας τα φυτά» (Β’ μέρος)
(Διάρκεια: 10 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Σε κάθετη διασύνδεση με την αντίστοιχη ενότητα της B’ Δημοτικού, οι μαθητές παρατηρούν στο εργαστήριο καρπούς και φύλλα ελιάς και αμπελιού, καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους και συζητούν για τους τρόπους καλλιέργειας και τη σημασία τους στην καθημερινή διατροφή. Στη συνέχεια της ενότητας, εμβαθύνουν τις γνώσεις τους για τα μέρη των φυτών και τη λειτουργία τους παρατηρώντας διαφορετικά φυτά στο εργαστήριο αλλά και στο φυσικό τους περιβάλλον.
2. «Παρατηρώντας τα ζώα» (Β’ μέρος)
Διάρκεια: 14 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Σε συνέχεια της αντίστοιχης ενότητας της Β’ Δημοτικού, οι μαθητές περιγράφουν το δάσος, τη θάλασσα και τις λίμνες/ποτάμια ως βιότοπους, αναγνωρίζουν ζώα που ζουν στα ελληνικά δάση, στις λίμνες και στις θάλασσες, και ευαισθητοποιούνται για ζώα του δάσους που κινδυνεύουν (αρκούδα, λύκος).
3. «Αστρονομία και Διάστημα» (Α’ μέρος)
Διάρκεια: 15 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ – βίντεο – υλικά για απλές κατασκευές) Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αστρονομία και Διάστημα» υλοποείται στις τάξεις Γ’ και Δ’ Δημοτικού. Στο πρώτο μέρος, οι μαθητές της Γ΄ Δημοτικού, γίνονται μικροί αστρονόμοι και χρησιμοποιώντας την επιστημονική μέθοδο δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα για το σχήμα της Γης, τις κινήσεις της Γης και της Σελήνης, την εναλλαγή μέρας – νύχτας, τις φάσεις της Σελήνης και πολλά άλλα. Με διασκεδαστικές βιωματικές δραστηριότητες, κατασκευές μοντέλων με απλά και ανακυκλώσιμα υλικά και σύγχρονο εκπαιδευτικό υλικό, οι μικροί μας αστρονόμοι κάνουν τα πρώτα βήματα στην εξερεύνηση του διαστήματος.
Δ΄ Δημοτικού
1. «Χάρτες και πολιτισμοί»
Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Με τη διδακτική παρέμβαση «Χάρτες και πολιτισμοί» οι μαθητές γνωρίζουν στοιχεία από την πολιτιστική κληρονομιά άλλων λαών, εντοπίζουν ομοιότητες, διαφορές και αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών, ενώ ταυτόχρονα ευαισθητοποιούνται και αναπτύσσουν θετική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα.
2.« Η φύση είναι το σπίτι μας»
Διάρκεια: 6 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ - βίντεο) Η διδακτική παρέμβαση έχει στόχο να μάθουν οι μαθητές να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά της ζωής και να ξεχωρίζουν τα ζώα και τα φυτά από τα άβια φυσικά ή τεχνητά αντικείμενα. Επιπλέον οι μαθητές μελετούν τον κύκλο της ζωής των φυτών και εξοικειώνονται με τα στοιχεία των ελληνικών οικοσυστημάτων.
3. «Μικροί βοτανολόγοι»
Διάρκεια: 6 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & καρτέλες τμήματος ΦΕ – βίντεο – υλικά κηπουρικής) Στο πλαίσιο του προγράμματος «Μικροί βοτανολόγοι», οι μαθητές δημιουργούν ένα σχολικό κήπο. Οι σχολικοί κήποι ωφελούν τους μαθητές πολλαπλώς, κυρίως όμως γιατί ενεργοποιούν τις αισθήσεις τους και τους παρέχουν ευκαιρίες για βιωματική μάθηση μέσα από τον πειραματισμό και τη παρατήρηση.
4. «Αστρονομία και Διάστημα» (Β’ μέρος)
Διάρκεια: 14 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο & παρουσιάσεις τμήματος ΦΕ – βίντεο – υλικά για απλές κατασκευές) Στο δεύτερο μέρος του προγράμματος «Αστρονομία και Διάστημα» οι μαθητές διερευνούν τη δομή του Ηλιακού Συστήματος (αριθμός πλανητών, μεγέθη και αποστάσεις τους), ανακαλύπτουν τις απόψεις της επιστήμης για τη δημιουργία του ηλιακού συστήματος, κατανοούν την αξία του Ήλιου ως πηγής ζωής για τον πλανήτη μας, μελετούν τις επανδρωμένες και μη αποστολές της NASA και της ESA και κατασκευάζουν μοντέλα διαστημοσυσκευών.
Ε΄ Δημοτικού
1. «Μειώνω το οικολογικό μου αποτύπωμα» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Με το πρόγραμμα «Μειώνω το οικολογικό μου αποτύπωμα» οι μαθητές κατανοούν την έννοια της αειφορίας και του οικολογικού αποτυπώματος και συνειδητοποιούν ότι οι καθημερινές επιλογές και ο τρόπος ζωής τους έχει πολλαπλές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Δημιουργούν προσωπικές «καρτέλες αποτυπώματος» για να μετρούν το προσωπικό τους αποτύπωμα, ενώ συζητούν σε ομάδες τρόπους μείωσης του οικολογικού τους αποτυπώματος.
2. «Ζούμε με τους σεισμούς – Δεν τους φοβόμαστε» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ζούμε με τους σεισμούς – Δεν τους φοβόμαστε» οι μαθητές γνωρίζουν το φαινόμενο των σεισμών και των ηφαιστείων, ενημερώνονται και προετοιμάζονται για τις ενέργειες που απαιτούνται στην περίπτωση ενός σεισμού, αντιμετωπίζουν και διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους σχετικά με τους σεισμούς, ενώ γίνονται μικροί μηχανικοί κατασκευάζοντας μοντέλα κτιρίων ανθεκτικά στους σεισμούς.
3. «Μάζα και βάρος» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ)
Με τη διδακτική παρέμβαση «Μάζα και βάρος» οι μαθητές κατανοούν τις έννοιες της μάζας και του βάρους, μαθαίνουν να διακρίνουν τις διαφορές τους και εξοικειώνονται με τα όργανα και τις μονάδες μέτρησής τους.
Στ΄ Δημοτικού
1. «Κινητήρας και γεννήτρια» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Με τη διδακτική παρέμβαση «Κινητήρας και γεννήτρια» οι μαθητές εξοικειώνονται με τις ομοιότητες και τις διαφορές του κινητήρα και της γεννήτριας, αντιλαμβάνονται τη σημασία και τον ρόλο που παίζουν στην τεχνολογική εξέλιξη του ανθρώπου και ανακαλύπτουν τους τρόπους παραγωγής ενέργειας.
2. «Ενέργεια – Κόστος και εξοικονόμηση» (Διάρκεια: 4 δ.ω. Εκπ/κό Υλικό: Φυλλάδιο τμήματος ΦΕ - βίντεο)
Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ενέργεια – Κόστος και εξοικονόμηση», οι μαθητές ανακαλύπτουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από τους τρόπους παραγωγής ενέργειας και κατανοούν την ανάγκη εξοικονόμησής της. Επίσης μαθαίνουν για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την αναγκαιότητα εφαρμογής τους.
Γ) Ο Σχεδιασμός – Η Αξιολόγηση
Οι μαθητές χρησιμοποιούν σύγχρονο εκπαιδευτικό υλικό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους, που επιμελείται το Τμήμα Φυσικών Επιστημών του Σχολείου σε συνεργασία με τους δασκάλους του Δημοτικού. Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάζεται παίρνοντας υπόψη τις σύγχρονες τάσεις της διδακτικής των Φ.Ε και της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Ομάδα καθηγητών του τμήματος Φυσικών Επιστημών υποστηρίζει τον σχεδιασμό και την πραγματοποίηση αυτών των προγραμμάτων, ώστε να διασφαλίζεται τόσο η επιστημονική και παιδαγωγική εγκυρότητά τους, όσο και η συνοχή των γνώσεων, με τη σύνδεση και τη διαδοχική διεύρυνση της θεματολογίας από τάξη σε τάξη από το Νηπιαγωγείο έως και το Λύκειο. Η ομάδα αυτή συνεδριάζει με τους δασκάλους κάθε εβδομάδα, συζητά ζητήματα σχετικά με το περιεχόμενο και τη διδασκαλία του μαθήματος, παρακολουθεί την πορεία των αναλυτικών προγραμματισμών του μαθήματος για κάθε τάξη που συντάσσονται στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς, αξιολογεί και πραγματοποιεί τις αναγκαίες παρεμβάσεις σε κάθε περίπτωση.
Θα πρέπει να τονιστεί πως όλες οι διδακτικές παρεμβάσεις, τα προγράμματα και οι καινοτόμες εκπαιδευτικές δραστηριότητες που σχεδιάζει και υλοποιεί το τμήμα Φυσικών Επιστημών στο Δημοτικό σε συνεργασία με τους δασκάλους, υπόκεινται σε συνεχή αξιολόγηση, που περιλαμβάνει σαφή κριτήρια και μετρήσιμους δείκτες αποτελεσματικότητας όπως:
- την ύπαρξη ρεαλιστικών και καθορισμένων με σαφήνεια διδακτικών στόχων
- την ανταπόκριση στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες των μαθητών
- την ενίσχυση, καλλιέργεια και ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας, επικοινωνίας, δημιουργικότητας και κριτικής ικανότητας των μαθητών
- το περιεχόμενο και τη μορφή του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιμοποιείται από τους μαθητές κ.λπ.
Πρόσθετα εκπαιδευτικά προγράμματα
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικών Δημοτικού(4)
Ο διαγωνισμός διοργανώνεται από την Ένωση Ελλήνων Φυσικών (Ε.Ε.Φ.), απευθύνεται στους μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων (Ε' και Στ') των Δημοτικών Σχολείων της χώρας και διεξάγεται σε δύο φάσεις. Η Α’ φάση (προκριματικός διαγωνισμός) γίνεται στο Σχολείο και οι μαθητές διαγωνίζονται σε θέματα που αποστέλλονται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τους διοργανωτές.
Η Β’ φάση γίνεται σε εξεταστικά κέντρα που ορίζουν οι διοργανωτές. Στη Β’ φάση συμμετέχουν οι δύο πρωτεύσαντες μαθητές κάθε τμήματος από κάθε τάξη. Εκπαιδευτικοί του Τμήματος Φυσικών Επιστημών προετοιμάζουν τους μαθητές που διακρίνονται στην Α’ φάση και εκπροσωπούν το σχολείο μας στη Β’ φάση του Διαγωνισμού.
Διαγωνισμός Κατασκευών και Πειραμάτων
Ο εσωτερικός διαγωνισμός κατασκευών και πειραμάτων απευθύνεται στους μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων (Ε’ και Στ΄) του Δημοτικού του σχολείου μας.
Στο πλαίσιο του διαγωνισμού, οι μαθητές συγκροτούν μικρές ομάδες με σκοπό να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μια κατασκευή ή ένα επιστημονικό πείραμα. Εμπνευσμένοι από το μάθημα των Φυσικών και με οδηγό την πλούσια φαντασία τους, οι μαθητές κάθε χρόνο δημιουργούν εντυπωσιακά πειράματα και κατασκευές τις οποίες και παρουσιάζουν στους συμμαθητές τους σε ειδική εκδήλωση. Με τη συμμετοχή τους στον διαγωνισμό οι μαθητές εξοικειώνονται με την πειραματική διαδικασία και αναπτύσσουν δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, συνεργασίας και επικοινωνίας.
Διαγωνισμός Πειραμάτων Ε.Ε.Φ(5)
Παράλληλα με τον εσωτερικό διαγωνισμό κατασκευών και πειραμάτων, οι μαθητές λαμβάνουν μέρος και στον διαγωνισμό πειραμάτων της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών. Στο πλαίσιο του διαγωνισμού οι μαθητές καλούνται να βιντεοσκοπήσουν ένα πείραμα Φυσικής στο σχολικό εργαστήριο ή έξω από αυτό. Η συμμετοχή στον διαγωνισμό τούς δίνει την ευκαιρία να ασχοληθούν πειραματικά με ένα θέμα που τους ενδιαφέρει και παράλληλα να εκφραστούν δημιουργικά.
Μορφωτικές επισκέψεις και δραστηριότητες
Οι μη τυπικές δραστηριότητες για τους μαθητές του Δημοτικού ολοκληρώνονται με μια σειρά επιμορφωτικών επισκέψεων σε εκπαιδευτικούς προορισμούς, όπως το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και το Κέντρο ΓΑΙΑ, το Κέντρο Διάσωσης Θαλασσίων Χελωνών ΑΡΧΕΛΩΝ, το Κέντρο Ανακύκλωσης Κουτιών Αλουμινίου, το Ίδρυμα Ευγενίδου με το Πλανητάριο και το Κέντρο Επιστήμης & Τεχνολογίας, το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο, τις περιβαλλοντικές εκθέσεις της HELMEPA, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας κ.ά.
Αναφορές
- De Boer, G. (2000). Scientific literacy: another look at its historical and contemporary meanings and its relationship to science education reform. Journal of Research in Science Teaching, 37, 582–601.
- Ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών Μελέτης Περιβάλλοντος και Φυσικών Δημοτικού από την ιστοσελίδα της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Ψηφιακού Σχολείου του Υπουργείου Παιδείας: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v2/ps.jsp
- Νέα Προγράμματα Σπουδών Μελέτης Περιβάλλοντος και Φυσικών Δημοτικού από την ιστοσελίδα του Ι.Ε.Π. (Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής) του Υπουργείου Παιδείας: http://iep.edu.gr/el/nea-ps-provoli
- Πανελλήνιοι Διαγωνισμοί Φυσικής Δημοτικού Ε.Ε.Φ.: https://www.eef.gr/news-blog.php?cat=32
- Άλλοι Διαγωνισμοί Ε.Ε.Φ.: https://www.eef.gr/articles/theloume-peiramata
