Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗ
Καθηγητή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Προέδρου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος
Καθηγητή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Προέδρου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος
Οι "Βιβλιοδρομίες", ο Πανελλήνιος Διαγωνισμός Ανάγνωσης Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου που προκηρύσσεται με την αξιέπαινη πρωτοβουλία των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα για 26η συνεχόμενη χρονιά, είναι μια ιδιαίτερα σημαντική παιδαγωγική δραστηριότητα. Δεν είναι απλώς ένα διαφορετικό και διασκεδαστικό παιχνίδι, αλλά μια προγραμματισμένη δραστηριότητα που απελευθερώνει τις δημιουργικές δυνάμεις των παιδιών και τα οδηγεί στη φιλαναγνωσία και την αισθητική απόλαυση της λογοτεχνίας σύμφωνα με τις αναπτυξιακές δυνατότητές τους.
Έχοντας υπόψη τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του μικρού παιδιού, που «παίζει» με τις ποικίλες αναγνωστικές δραστηριότητες, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι το παιδί σε αυτή τη φάση νιώθει ότι αποτελεί μέρος ενός κόσμου τον οποίο συνθέτουν αξεχώριστα πραγματικότητα και φαντασία. Μέσα στις φανταστικές μικρές ιστορίες, τα παραμύθια και τους μύθους ζώων, που απαρτίζουν συνήθως το αναγνωστικό υλικό του, το παιδί βλέπει να αντανακλώνται οι φόβοι και οι επιθυμίες του με μορφές τις οποίες μπορεί να ελέγξει και, σταδιακά, να ταξινομήσει. Στη φάση αυτή, όμως, συντελείται και μια ακόμη άκρως σημαντική διαδικασία: η κοινωνική βίωση της αναγνωστικής εμπειρίας, στην οποία συμβάλλει τόσο η συλλογική ανάγνωση της ιστορίας μέσα στην τάξη όσο και ο ρόλος του παιδαγωγού, που εισάγει το παιδί στις λογοτεχνικές συμβάσεις μέσω της δομημένης αφήγησης και επεξήγησης της ιστορίας.
Από τα 8 έως τα 12 περίπου έτη, το παιδί διανύει την περίοδο των συγκεκριμένων λογικών ενεργειών, δηλαδή μπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείμενα και τα γεγονότα, να δίνει λύσεις ως μικρός επιστήμων και να αρχίζει να διαμορφώνει μια λιγότερο εγωκεντρική αντίληψη για τις έννοιες του καλού και του κακού. Σε κοινωνικό επίπεδο, οι φιλικές σχέσεις αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς βαθμιαία το παιδί αποχωρίζεται τους γονείς του και ανεξαρτητοποιείται από αυτούς. Οι ιστορίες που προσελκύουν τα παιδιά της ηλικίας αυτής είναι συνήθως περιπετειώδεις: ιστορικά ή αστυνομικά μυθιστορήματα, αναγνώσματα με ηρωισμούς και μυστηριώδεις ιστορίες με πρωταγωνιστές χαρακτήρες, συνήθως, μονοδιάστατους και απλοϊκούς, με τους οποίους το παιδί μπορεί εύκολα να ταυτιστεί. Το παιδί-αναγνώστης μετατρέπεται σε παιδί-ήρωα, και μέσα από τα ανδραγαθήματα, αλλά και τα ελαττώματα, των χαρακτήρων, διαχειρίζεται τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της σταδιακής εισόδου του στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Αυτός είναι, ίσως, και ο λόγος για τον οποίο οι ιστορίες που διαβάζουν τα παιδιά αυτής της ηλικίας διαθέτουν παραπλήσια δομή, αποφεύγουν πολυπλοκότητες στην υπόθεση ή στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και, γενικά, είναι εύκολες στην ανάγνωσή τους: τα παιδιά έχουν την ανάγκη να επιβεβαιώσουν σταδιακά τις γνώσεις που έχουν κατακτήσει, προτού προχωρήσουν παραπέρα.
Έχοντας υπόψη τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του μικρού παιδιού, που «παίζει» με τις ποικίλες αναγνωστικές δραστηριότητες, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι το παιδί σε αυτή τη φάση νιώθει ότι αποτελεί μέρος ενός κόσμου τον οποίο συνθέτουν αξεχώριστα πραγματικότητα και φαντασία. Μέσα στις φανταστικές μικρές ιστορίες, τα παραμύθια και τους μύθους ζώων, που απαρτίζουν συνήθως το αναγνωστικό υλικό του, το παιδί βλέπει να αντανακλώνται οι φόβοι και οι επιθυμίες του με μορφές τις οποίες μπορεί να ελέγξει και, σταδιακά, να ταξινομήσει. Στη φάση αυτή, όμως, συντελείται και μια ακόμη άκρως σημαντική διαδικασία: η κοινωνική βίωση της αναγνωστικής εμπειρίας, στην οποία συμβάλλει τόσο η συλλογική ανάγνωση της ιστορίας μέσα στην τάξη όσο και ο ρόλος του παιδαγωγού, που εισάγει το παιδί στις λογοτεχνικές συμβάσεις μέσω της δομημένης αφήγησης και επεξήγησης της ιστορίας.
Από τα 8 έως τα 12 περίπου έτη, το παιδί διανύει την περίοδο των συγκεκριμένων λογικών ενεργειών, δηλαδή μπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείμενα και τα γεγονότα, να δίνει λύσεις ως μικρός επιστήμων και να αρχίζει να διαμορφώνει μια λιγότερο εγωκεντρική αντίληψη για τις έννοιες του καλού και του κακού. Σε κοινωνικό επίπεδο, οι φιλικές σχέσεις αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς βαθμιαία το παιδί αποχωρίζεται τους γονείς του και ανεξαρτητοποιείται από αυτούς. Οι ιστορίες που προσελκύουν τα παιδιά της ηλικίας αυτής είναι συνήθως περιπετειώδεις: ιστορικά ή αστυνομικά μυθιστορήματα, αναγνώσματα με ηρωισμούς και μυστηριώδεις ιστορίες με πρωταγωνιστές χαρακτήρες, συνήθως, μονοδιάστατους και απλοϊκούς, με τους οποίους το παιδί μπορεί εύκολα να ταυτιστεί. Το παιδί-αναγνώστης μετατρέπεται σε παιδί-ήρωα, και μέσα από τα ανδραγαθήματα, αλλά και τα ελαττώματα, των χαρακτήρων, διαχειρίζεται τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της σταδιακής εισόδου του στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Αυτός είναι, ίσως, και ο λόγος για τον οποίο οι ιστορίες που διαβάζουν τα παιδιά αυτής της ηλικίας διαθέτουν παραπλήσια δομή, αποφεύγουν πολυπλοκότητες στην υπόθεση ή στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και, γενικά, είναι εύκολες στην ανάγνωσή τους: τα παιδιά έχουν την ανάγκη να επιβεβαιώσουν σταδιακά τις γνώσεις που έχουν κατακτήσει, προτού προχωρήσουν παραπέρα.
Επίσης, ο ηρωισμός μπορεί να εκφράζει αυτό που θέλουν να είναι τα παιδιά, αλλά και αυτό που καλούνται να αφήσουν πίσω τους καθώς μεγαλώνουν. Με την καθοδήγηση των καλά καταρτισμένων και έμπειρων εκπαιδευτικών τους οι μαθητές και οι μαθήτριες του δημοτικού θα έχουν πολλές ευκαιρίες να διασκεδάσουν διαβάζοντας, να μορφωθούν λογοτεχνικά και να αγαπήσουν το διάβασμα, καθώς και να αναπτύξουν συνήθειες ανάγνωσης, που θα συνεχίσουν να έχουν ως ενήλικοι, στα πλαίσια μιας διά βίου παιδείας και εκπαίδευσης.
RSS Feed
